Wat is de relatie tussen lezen en persoonlijkheid?

Niet iedere boekentip is een schot in de roos en over smaak valt niet te twisten. Ook bij Dewey hebben we toch regelmatig boeken (te leen) gekregen waarvan je bij pagina 2 erachter komt dat je veel gemeen hebt met de gever, maar niet hun boekensmaak. Nu kan ons platform daarmee helpen, maar interessant is natuurlijk ook de achtergrond hiervan. Wat maakt dat mensen wel of geen lezers zijn? Waar komt je smaak in boeken vandaan? Wat blijkt: er zijn hele onderzoeksvelden toegewijd aan deze vraag. In dit artikel zetten we een aantal feitjes voor je op een rij.

Soms zijn voorkeuren een open deur. Aan wat voor iemand denk je als je een horrorlezer voorstelt? Wat voor kleren draagt iemand die zweert bij Tolstoj? Of iemand die wegzwijmelt bij kostuumdrama's of doktersromannetjes? Stereotypen zijn vaak makkelijk, maar als je uit moet leggen hoe het komt dat die mensen die media leuk vinden, wordt het soms best lastig. Vaak lijkt een basis in hun persoonlijkheid te liggen. Hoe bepaalt die wat en hoe je leest?

Een lesje persoonlijkheid

Om dat te verklaren, moeten we een uitstapje maken naar de persoonlijkheidspsychologie. De dominante theorie is daar al sinds de jaren '80 het zogenaamde OCEAN-model van Costa en McCrae. OCEAN staat voor:

• Openness: In welke mate sta je open voor nieuwe ervaringen
• Conscientiousness: Hoe zorgvuldig en nauwkeurig ben je
• Extraversion: In welke mate je extravert bent
• Agreeableness: Hoe gemakkelijk in de omgang en aardig ben je
• Neuroticism: Hoe neurotisch of emotioneel (in)stabiel ben je

Nu is een persoon natuurlijk vele mate complexer dan deze vijf dimensies, maar veel verschillen tussen mensen laten zich wel goed uitdrukken op deze eigenschappen. En niet geheel verrassend: dat geldt ook voor wat voor type media je consumeert.

Openheid met een duister randje

Er zijn best wel wat onderzoeken gedaan naar persoonlijkheid en media, en Rentfrow, Goldberg & Zilca (2012) is er daar één van. Een opvallende conclusie uit hun studie is dat vooral bij hoge Openness er sterke voorkeuren naar boven komen. Waar andere persoonlijkheidskenmerken niet altijd evenveel zeggen over voorkeuren, lijkt het erop dat met name het openstaan voor nieuwe ervaringen ervoor zorgt dat je ook wat meer uitgesproken media durft te verkennen.
'Aardige' mensen - die dus hoog op Agreeableness scoren - voelen zich gemiddeld iets fijner bij wat de onderzoekers beschreven als 'Gemeenschappelijke interesses'. Denk aan soaps, talkshows, quizprogramma's en musicals. Er valt bij hen vrij weinig op bij boeken: daar springt alleen het romantische genre eruit.

Mensen met een hogere score op Openness hebben vaker interesse in wat 'esthetische' genres: blues, jazz, wereldmuziek maar ook opera, poëzie en filosofie. Dezelfde mensen neigen ook nog wel eens naar wat donkerdere media: satire, heavy metal, punk en zelfs horror. Mysteries en actieavonturen zijn dan weer minder voor hen weggelegd, maar: daar heeft eigenlijk geen van de vijf dimensies echt een hoge score op. Opvallend, want de thriller- en detectivegenres zijn superpopulair. Niet voor niks geeft Dewey regelmatig nieuwe spannende boekentips.

Volledig onderdompelen in een boek

Wát je leest, lijkt dus samen te hangen met je persoonlijkheid. Hoe zit het dan met hoeveel je leest? Ook daar is best wat onderzoek gedaan. Zo houdt dr. Moniek Kuijpers zich onder andere bezig met de term 'absorbed reading'. Dat gaat dus verder dan het lezen van de achterkant van een pak melk, maar betekent juist dat je echt met je aandacht opgaat in wat je leest.

In één van haar onderzoeken vond ze bijvoorbeeld dat studenten die op meerdere vlakken hoger op een soort openness scoren, ook vaker (en sterker) een absorbed reading ervaring hebben. Maar opvallend daarbij is ook: dat komt vooral door hun gewoontes. Het lijkt er namelijk op dat een aantal dingen meespelen in hoe sterk je absorbed wordt tijdens het lezen.

1. Hoe je het verhaal 'verwerkt'. Staat dit verhaal op zichzelf, of kun je links leggen met je eigen ervaringen of boeken die je eerder las? Brengt een boek voeding voor gesprek met vrienden of wellicht zelfs inspiratie voor fanfictie? Hoewel hier nog weinig onderzoek naar gedaan is, lijkt het niet gek dat je hiermee natuurlijk ook beter vastgegrepen wordt door een verhaal.
2. Lezen voor inzicht. Een boek of film is niet alleen fijn escapisme, het brengt je ook echt naar een andere wereld. Niet alleen kan dat je iets over jezelf leren, maar een boek kan je ook helpen verplaatsen in anderen. En interesse daarin hebben, lijkt ook te helpen om vaker te lezen. Daarnaast helpt het vaak om te lezen vanuit een culturele interesse: wat zegt een boek over de wereld om ons heen?
3. Vaak lezen. Wellicht een open deur, maar: vaker lezen helpt je om ook vaker absorbed te lezen. Daarin lijkt lezen dus ook een beetje een spier die je kunt trainen. Regelmatig de tijd nemen om een boek tot je te nemen, zorgt ervoor dat je ook vaker echt van een boek geniet.

De ondervraagde studenten bleken met dit soort tactieken - bewust of onbewust - hun leven zo vorm te geven, dat ze vaker opgingen in hetgeen ze lazen dan anderen. Het is dus niet zo dat als jij iets minder hoog op die openheid zou scoren, je net zo goed je boeken allemaal kan wegdoen!

Conclusie

Natuurlijk kun je niet beinvloeden wat je leuk vindt, maar je kunt wel jezelf helpen in hoe het lezen je afgaat. Wellicht helpen deze tips van Dewey om meer te lezen daar ook bij.